‘Hier groeien boeken uit de grond’: achter deze titel, ontleend aan een gedicht van P.A. de Génestet, gaat een langdurig project schuil. Huis Marseille presenteert hiermee de foto’s die Candida Höfer (1944) en Bert Nienhuis (1944) zeer recent van 25 Nederlandse bibliotheken en bibliothecarissen hebben gemaakt. Höfer heeft daarbij het interieur in beeld heeft gebracht en Nienhuis heeft de bijbehorende bibliothecaris geportretteerd. Het resultaat van deze unieke opdracht is dit voorjaar te zien in huis Marseille. De deelnemende bibliotheken zijn zorgvuldig geselecteerd in samenwerking met de Koninklijke Bibliotheek en het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie.
Dit is niet alleen de eerste keer dat Candida Höfer in Nederland exposeert, zij laat hier ook werk zien dat nog nooit eerder is vertoond. Opgeleid bij Bernd Becher aan de Düsseldorfer Kunstakademie en vorig jaar een van de twee Duitse deelnemers aan de Biënnale van Venetië, behoort Höfer al jaren tot de top van de internationale fotografie. Haar werk kan worden gedefinieerd als het beeldend in kaart brengen van vertrekken, zalen en ruimten die mede door hun publieke gebruik zijn gevormd. Daarbinnen heeft de bibliotheek zich als een sterk aanwezig subtype ontwikkeld. Daarnaast gaan haar foto’s over sfeer, geschiedenis en het ‘patin’ van het menselijk leven dat vele publieke ruimten zo duidelijk met zich meedragen. De beeldkwaliteit van haar werk is tijdloos en monumentaal, met een grote verfijning in gebruik van koloriet en natuurlijk licht. Al deze aspecten hebben ertoe geleid Candida Höfer de opdracht te geven de veelsoortige, oude en nieuwe bibliotheken, die Nederland rijk is, in beeld te brengen.
De bibliotheek is een cultureel bepaald type bergruimte, zij het een met een (deels) openbare en een van oudsher vaak representatieve bestemming. In overleg met de Koninklijke Bibliotheek en het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie zijn uiteindelijk 25 bibliotheken voor het project geselecteerd. Deze bibliotheken hebben niet alleen grote uiterlijke verschillen, maar staan ieder ook weer voor een ander type verzameling met een daarop afgestemde gebruiksfunctie. Zo zijn er universiteitsbibliotheken, openbare bibliotheken, museale bibliotheken, regionale bibliotheken, natuurwetenschappelijke bibliotheken, een particuliere bibliotheek, een juridische bibliotheek, een kerkelijke bibliotheek en een koninklijke bibliotheek gefotografeerd. Deze selectie beoogt een representatieve en bloemrijke dwarsdoorsnee te zijn van hetgeen Nederland van oudsher en ook nu nog te bieden heeft. Het is zeker geen uitputtend overzicht; er zijn er nog veel meer die ook aan kwaliteit niet onderdoen.
Bert Nienhuis heeft met zijn portretten van de bibliothecarissen (directeuren, conservatoren, beheerders etc.) de bibliotheek een menselijk gezicht gegeven. De bibliothecaris is voor het publiek vaak onzichtbaar, maar is wel de drijvende kracht achter deze boekenverzamelingen. Hij, en sóms een zij, representeert niet alleen de macht en de kracht van het boek, maar ook in steeds sterkere mate het logistiek management dat zo onverbrekelijk met het functioneren van een bibliotheek is verbonden. Nienhuis heeft in deze opdracht opnieuw zijn beeldend vermogen als portretfotograaf bewezen. Zijn portretten zijn eigentijds en geestrijk en laten het schrikbeeld van de bibliothecaris als ‘boekeneter’ voorgoed tot het verleden behoren. Bert Nienhuis is als sinds 1975 werkzaam voor het weekblad Vrij Nederland, waarin zijn indringende portretten van binnen- en buitenlandse persoonlijkheden grote faam hebben verworven.
Het contrast tussen beide fotografen is groot. Zij belichamen ieder een ander type van het vak. De een werkt autonoom en beeldend (ook in opdracht situaties), de ander documentair en hoofdzakelijk in opdracht. Ook dit aspect is in het project nog verder geaccentueerd door tegenover de kleur van Candida Höfer, het zwart-wit van Bert Nienhuis te zetten, terwijl ook in de maatvoering afstand wordt gehouden.
Bibliotheken in 3D
Tijdens de tentoonstelling is het ook mogelijk om enkele bibliotheken virtueel te bezoeken. Fotograaf Iwan Baan heeft speciaal voor dit project in het hart van een 6 bibliotheken 360 graden driedimensionale interactieve foto’s gemaakt, die de bezoeker op een computer in de Mediakeuken van huis Marseille kan bekijken. Via een beamer worden de foto’s op de muur geprojecteerd, waardoor je als ware kunt ronddwalen in deze bibliotheken.
Publicatie
Els Barents en Saskia Asser (red.), Hier groeien boeken uit de grond – Nederlandse bibliotheken en bibliothecarissen gefotografeerd door Candida Höfer en Bert Nienhuis, Amsterdam (Uitgeverij De Bataafsche Leeuw) 2004, met een tekst van Frans A. Janssen, vormgeving Bart de Haas, NL/ENG. De publicatie zal in de laatste week van februari verschijnen.